De zaak van de dieren tegen de mensen

De zaak van de dieren tegen de mensen stamt uit het midden van de tiende eeuw. Het is onderdeel van het omvangrijke werk dat bekend is als ‘De verhandelingen van de Zuivere Broeders van Basra’.  Deze Broeders vormden een genootschap van vrijzinnige filosofen. In hun ‘Verhandelingen’ geven zij vanuit hun specifieke visie een overzicht van de verschillende takken van filosofie en wetenschap. Om ingewikkelde zaken begrijpelijk te maken bedienen zij zich soms van metaforische vertellingen. De zaak van de dieren is er daar een van.

De dieren zijn het beu om door de mens opgejaagd en onderworpen te worden, hun leefgebieden te zien verdwijnen en als last-, jacht- en slachtdieren te dienen zonder dat daarvoor een rechtsgrond is. Zij besluiten een proces tegen hun kwelgeesten te beginnen en vinden de koning van de djinns bereid als rechter op te treden. Aangezien hij mens noch dier is, is hij geen partij in het conflict en daarom bij uitstek geschikt om zich op basis van aangrijpende pleidooien van de dieren en arrogante betogen van de mensen een afgewogen oordeel te vormen. De dieren laten zien dat zij, in tegenstelling tot de mensen, in harmonie leven met de natuur en met Gods bedoeling van de schepping. Hun aanklacht is sterk, hun argumenten zijn overtuigend, maar uiteindelijk delven ze het onderspit.

Hoewel dit boek ruim duizend jaar geleden is geschreven, is het nog verbazend actueel — door het thema, en ook door zijn levendigheid, frisheid en humor. Kortom, het is een pareltje uit de klassieke Arabische letteren.

‘Dit fictieve proces is te boek gesteld in het midden van de tiende eeuw (!) door een groep anonieme schrijvers, gevestigd in de Iraakse havenstad Basra. De zaak van de dieren tegen de mensen is een sublieme filosofische verhandeling in verhaalvorm over menselijke hoogmoed en het onrecht dat mensen dieren aandoen. Scherpzinnig, poëtisch en bij tijd en wijle aangrijpend. Bovendien zijn zowel vertaling als uitgave buitengewoon fraai.’ – Dirk-Jan Verdonk in De vegetariër

NBD|Biblion recensie
Dit mooi uitgegeven en schitterend geïllustreerde boek handelt over Arabische dierenfabels van duizend jaar her: dieren die het zat zijn door de mensen als slaven beschouwd en behandeld te worden spannen een proces aan tegen de mensen. De koning van de djinns treedt als rechter op en hoort de pleidooien aan en wijst uiteindelijk vonnis. Men leest een reeks van boeiende vertogen waar een beroep gedaan wordt op de Koran, en gebruik gemaakt wordt van de rede en kostelijke verhalen. Het is knap, geestig, ad rem en hoogst actueel. De auteur (auteurs) zijn zeer goed op de hoogte van de godsdienst (jodendom, christendom en islam) en cultuur uit de bloeiperiode van de Arabisch-islamitische cultuur. Het eindoordeel wordt voorbereid door een intelligent man, vroom, scherp van begrip, Pers van afkomst, Arabier in zijn godsdienst, een ware monotheïst, Iraki in eruditie, Hebreëer in zijn verhalen, christen in zijn handelwijze, Griek in zijn wetenschappen, en soefi in de vingerwijzingen die hij volgt. Juwelen van wijsheid. Gebonden uitgave op pocketformaat; vrij kleine druk.’ – NBD|Biblion recensie, prof.dr. A. Wessels

Remke Kruk is emeritus hoogleraar Arabisch aan de Universiteit Leiden. De klassieke Arabische filosofie is een van haar specialismen. Zij vertaalde eerder werk van Ibn Tufayl, Ibn Hazm en Averroës voor Bulaaq en Klement.